Otto Wagner
Een man die een voortrekkersrol vervulde in de ontwikkeling van een nieuwe Weense architectuur was bouwmeester Otto Wagner. De ornamenten, die in alle neo-stijlen overheersten, waren in zijn opvatting overbodige en onverdraaglijke ballast. Hij zocht naar een simpele en practische stijl die gebaseerd was op de functie van het gebouw. Dit principe resulteerde in een andere architectuur dan men gewend was, met alle ophef vandien. Een gebouw dat nu alom als een van zijn meesterwerken wordt beschouwd, ontwierp Wagner voor wat wij de 'Postspaarbank' zouden noemen. In lijnvoering is het gebouw sober maar elegant; in detail is het van een grote rijkdom. Steeds stonden de vragen voorop: waartoe dient het en wat is er voor die functie gewenst? Vervolgens maakte Wagner er ook nog iets moois van.
Zo hier de Apollo in
Schloß Belvedere
foto: René Harte
Afsplitsing
Een gevolg van de starre houding van het Wiener Künstlerhaus was dat de progressievere kunstenaars zich er niet langer thuis voelden. Hun vernieuwende werken werden bovendien steeds opnieuw afgewezen voor de tentoonstellingen. Toen de vereniging ook nog eens een uitgesproken conservatieve burocraat tot directeur verkoos was de maat vol. De progressieven verenigden zich en splitsten zich met veel tromgeroffel van de rest af (Secession = afsplitsing). Omdat ze nu eenmaal in Wenen woonden noemden zij zich de Wiener Secession. Helemaal oorspronkelijk was hun actie niet want tegendraadse vakgenoten in München en Berlijn waren hen al voor geweest.
exterieur en interieur
(1904 - 1906)
De beeldende kunsten
Alle kunstenaars die ertoe deden - en zij die daar bij wilden horen – waren destijds lid van het kunstenaarsgenootschap Wiener Künstlerhaus. Het Künstlerhaus bepaalde onder meer of je mee mocht doen aan hun prestigieuze tentoonstellingen en was zo van doorslaande betekenis voor je carrière. Een gevaar waar dit soort instituten geregeld aan blootstaan is stagnatie. De gearriveerde leden krijgen teveel macht en omdat zij deze positie én hun eigen werk toch wel erg fijn vinden, wijzen ze alle vernieuwingen af. Zo was het ook aan dit instituut. De nieuwe stromingen van bijvoorbeeld de Franse Avant-garde werden afgedaan als rare fratsen en wie zich erdoor liet beïnvloeden was de risee. Weg met het Impressionisme!
Sachertorte
Hoe heerlijk al die gebouwen er ook allemaal uitzien, het vergaat de bewonderaar net zo als bij het verorberen van de Weense Sachertorte: de eerste sensatie is goddelijk, maar al snel staat het je tegen. Het is niet toevallig dat juist in het Wenen van het eind van de negentiende eeuw een jonge garde architecten op zoek ging naar een nieuwe en eenvoudigere vormentaal. Het was - in hun ogen - tijd voor vernieuwing.
Wie Wenen nog nooit heeft bezocht, zal - wanneer hij uit een metrostation omhoog komt - zich geïmponeerd voelen door de alom opdoemende monumentale straatwanden. Geen stad met zoveel architectonische pracht en praal als de hoofdstad van Oostenrijk. Halverwege de negentiende eeuw ging het Wenen voor de wind. De Middeleeuwse stadswallen werden geslecht en rond het oude centrum verrees een brede ring van toen modieuze neo-gotische, neo-klassieke en neo-rococo bouwwerken.
theeservies 'Melonen'
1925
Josef Hoffmann
foto courtesy Augarten
Twee leden van de kunstenaarsgroep de Wiener Secession richtten rond 1900 de Wiener Werkstätte op, een firma voor eigentijds design. Zij wilden de wereld veranderen. Daarbij dachten deze mannen niet aan het opheffen van sociaal onrecht, maar aan het grondig restylen van de leefomgeving van de elite. De esthetiek die zij ontwikkelden, samen met hun streven naar artistieke eenheid van de totale leefomgeving, is van grote invloed geweest op vormgevers in de rest van westerse wereld. Wie waren zij en waarop baseerden zij hun ideeën? Om het artistieke klimaat in Wenen aan het eind van de negentiende eeuw in kaart te brengen beginnen we grootschalig met de architectuur om daarna in te zoomen op de schilderkunst en vervolgens op de toegepaste kunst.
Wiener Secession en
Wiener Werkstätte