Veel waarschijnlijker dan de inmenging van Kröller-Müller is de aanname dat de opdracht voor het servies van P.M. Cochius kwam, de toenmalige directeur van Glasfabriek Leerdam.
Berlage en hij kenden elkaar. De fabriek leverde onder meer de vloertegels voor het jachtslot. Belangrijker: het waren geestverwanten. Ze deelden hun idealen over een mooie toekomst waarin een menswaardiger bestaan voor de sociale onderklasse moest worden bereikt . Door succesvolle kunstenaars producten te laten ontwikkelen die hij in goedkope massaproductie kon vervaardigen wilde Cochius deze bereikbaar maken voor de minderbedeelden.
om verder te lezen
klik op de pijl rechts
voor vorige edities
klik op de pijl links
Volksverheffing
Mooie en betere producten zouden het leven van de onderklasse verheffen en hun smaak verbeteren. Het persglazen servies van Berlage had zendingswerk te verrichten.
Helaas, de goede wil was er wel, maar het ideaal werd niet bereikt. Het servies bleek uiteindelijk in productie veel te duur. Het had de tafel van de arbeider moeten sieren, maar vond slechts zijn weg naar de vitrinekasten van de vermogenden.
A.D. Copier
Ook Zwarts bewering dat Berlage nauwelijks bij het ontwerp van het glasservies betrokken is geweest wordt wel in twijfel getrokken. In een interview spreekt A.D. Copier Zwart tegen. De beroemde glasontwerper vertelt dat hij Berlage namens de fabriek bezocht voor overleg over de fabricage van het servies.
Dus al is het serviesgoed op de tekentafel van Zwart ontstaan, dit gebeurde in ieder geval niet zonder een nauwlettend oog en waarschijnlijk de participatie van de bouwmeester. Het is dus op zijn minst een beetje een Berlage servies.
B. Peizel
portret van P.M. Cochius (1928)
collectie Nationaal Glasmuseum Leerdam
Ontslag
De bouw van het jachtslot was Berlage zwaar bekomen. Mevrouw Kröller-Müller bemoeide zich met ieder detail en telkens moest Berlage voor zijn ideeën de strijd met haar aan, of zijn hoofd buigen en de gewenste aanpassingen doorvoeren. De dialoog resulteerde volgens Berlage geenszins in een beter eindresultaat maar juist tot onverantwoorde aantasting van de eenheid van het ontwerp.
In 1919 loopt de spanning tussen architect en opdrachtgeefster zo hoog op dat Berlage zijn ontslag indient. Sint Hubertus wordt in lijn met de originele ontwerpen afgebouwd door de Belgische architect Henry van de Velde.
De eerste ontwerpen van het glasservies dateren uit 1922, drie jaar na de crisis rond het jachtslot. Het is onwaarschijnlijk dat Berlage en Kröller - Müller toen nog contact met elkaar hadden. Misschien was het idee voor een servies eerder ter sprake gekomen maar ná 1919 is het welhaast uitgesloten dat Berlage een servies voor haar wilde maken. Toen de eerste tekeningen zijn gemaakt zal hij zeker de lastige dame niet meer voor ogen hebben gehad.
Of Hélène Kröller Müller daadwerkelijk het eerste idee voor het servies leverde is onzeker en zelfs onderwerp van discussie. Biograaf Kees Broos ontving deze informatie waarschijnlijk van Piet Zwart; hij geeft bij de betreffende passage geen bronvermelding.
Thimo te Duits, ex-conservator van het Nationaal Glasmuseum, heeft zo zijn bedenkingen over de juistheid van deze tekst. Volgens hem is het niet onmogelijk, maar wél twijfelachtig dat Kröller-Müller iets met het persglazen servies van doen had. In een artikel over Berlage in zijn boek ‘Geperst glas uit Leerdam' (1991) onderbouwt hij zijn argwaan met een overtuigende argumentatie:
Berlage en Zwart ontbijtservies
pagina 2