Zwart zal zeker gemotiveerd zijn geweest om zijn eerste klus hier tot een goed einde te brengen. Hij had van Berlage drie eisen meegekregen waaraan het servies moest voldoen. De genoemde materiaal- en kleurkeuze en bovendien wilde Berlage dat de zeshoek een prominente rol in de vormgeving ging spelen.
Piet Zwart: ‘De zeshoekige vorm, dat móest, daar was niet aan te ontkomen’.
Naast de zeshoek koos hij voor de cirkel en de cilinder als basisvormen.
om verder te lezen
klik op de pijl rechts
voor vorige edities
klik op de pijl links
Industrieel
Zwart hield zich nauwlettend aan de eisen van het productieproces. Alles moest bijvoorbeeld eenvoudig uit de matrijzen te lossen zijn. Het dichte handvat was daarvan een direct gevolg. Gaandeweg ontstond op zijn tekentafel een waarachtig industrieel ontwerp van een persglazen servies. Zeer vernieuwend; in niets probeerde het vormen te herhalen die thuis- hoorden in de ambachtelijke traditie. Dit servies kwam uit de fabriek en dat mocht gezien worden.
foto courtesy
Museum Kröller-Müller
Eén Schaal
Berlage toog aan het werk maar zag al snel in dat de opdracht een stuk complexer was dan verwacht. Volgens Piet Zwart die toen net als eerste tekenaar bij hem in dienst was getreden, gaf Berlage er al na één schaal de brui aan. En dat was meer beter ook, vond Zwart, want de grote architect wist klaarblijkelijk weinig af van het persprocedé van glas. De schaal bleek alleen uitvoerbaar met veel te dure matrijzen en bovendien: ‘hij was niet praktisch: hoe maak je zo’n schaal schoon?'
Zwart: ‘Toen kreeg ik van Berlage de opdracht om daarvoor modellen te ontwerpen en daaruit is dat gele geperst glazen servies tevoorschijn gekomen.’
'H.P. Berlage (1916)
courtesy: RKD
Wie een nieuw mantelpakje van Chanel koopt verwacht niet dat Coco zelf aan de ontwerptafel heeft gestaan. Toch zal het bij velen hard aankomen als ze horen dat ook Berlage misschien weinig van doen had met de vormgeving van ‘zijn’ beroemde geelglazen ontbijtservies. De naam Berlageservies verwijst dan niet zo zeer naar de ontwerper Berlage als wel naar zijn firma. Nu is het niet zo dat de baas de krant zat te lezen terwijl zijn personeel de ontwerpklussen klaarde. Berlage was wel degelijk de spil waar het hele bedrijf om draaide. Hij had als architect evenwel de kunst van het delegeren geleerd.
dekschaal
Hendrik Berlage
1922 - '24
Kees Broos, schrijver van de biografie ‘Piet Zwart 1885 – 1977’, vermeldt in zijn boek dat het eerste idee voor het servies afkomstig was van Helene Kröller-Müller. Berlage had voor haar op de Hoge Veluwe het Jachthuis Sint Hubertus gebouwd. 'Maar', moet de puissant rijke dame hebben gedacht: 'wat heb je aan zo’n landhuis zonder bijpassend serviesgoed?'
Hendrik Berlage en Piet Zwart
Van alle bekende voorbeelden van Nederlands design behoort het gele glazen ontbijtservies van Hendrik Berlage en Piet Zwart tot de absolute top. De heldere en strakke vormen, de industriële uitstraling, de opvallend harde kleur en natuurlijk de uitvoering in persglas, alle aspecten hebben bijgedragen aan de roem. Het ontwerp stamt uit begin jaren twintig van de vorige eeuw en was zijn tijd ver vooruit. Over de creatie van dit ontbijtservies bestaan uiteenlopende lezingen. De waarheid is niet meer vast te stellen, maar de annexatie van het auteurschap door Zwart is boeiende materie.
Hoogtepunten uit honderd jaar
Nederlands serviesontwerp deel III