in De vrouw en haar huis,
4e jrg. nr.2, juni 1909, pagina III
De schilderzaal voor vrouwen van Plateelbakkerij Zuid-Holland in 1911
plateelfabriek Ivora.
foto met dank aan Openlucht Museum Arnhem
afbeelding courtesy
Stedelijk Museum Amsterdam
Bij Plateelbakkerij Rozenburg in Den Haag zijn relatief veel schilderessen actief geweest (57 vrouwen op een totaal van 335 werknemers). De meeste mannen en vrouwen stonden al als kind (jonger dan 16 jaar) in de fabriek . Overdag werkten ze en ’s avonds volgden ze verplicht lessen aan de Haagse Teekenacademie. Je begon als leerling, vervolgens kon je gezel worden. Een enkeling bereikte de status van volleerd schilder. Al was het in principe mogelijk dat vrouwen opklommen in de hiërarchie, evengoed is er van alle vrouwen ooit maar één tot de hoogste rang doorgedrongen. Albertina Wijnhoff werd in 1894 meesterschilder.
Plateelbakkerij Zuid-Holland
Bij de in 1898 opgerichte Plateelbakkerij Zuid-Holland zijn tot aan de crisis van de jaren '30 zo’n 40 van de ongeveer 120 schilders vrouw. Daarna is het afgelopen. Om de kosten van het plateel omlaag te krijgen wordt het handbeschilderen afgebouwd en verliezen velen hun baan.
De Wekker
Een opvallende nawerking van de Haagse Nationale Tentoonstelling van Vrouwenarbeid was de oprichting (door vrouwen) in 1899 van ‘De Wekker’ een kunstnijverheidswinkel op Scandinavische leest. Twee jaar later wordt de firma omgezet in een coöperatie met voorbeeldige arbeidsvoorzieningen. Alle arbeidsters ontvingen een vast loon, hadden recht op een winstuitkering en bovendien uitzicht op een pensioen.
De coöperatie splitste zich al snel in twee takken, waarvan een zich specifiek richtte op de handarbeid. Zelfs het Koninklijk Huis behoorde tot de klantenkring. Het streven was naar een aanbod van goed vormgegeven producten voor een breed publiek; eenzelfde doelstelling dus als van ’t Binnenhuis in Amsterdam. De gewenste producten kwamen er, maar het brede publiek liep aan de etalage voorbij. Net als in Amsterdam bestond de Haagse clientèle vooral uit dames uit de betere kringen.
Houtsnijwerk werd er verkocht, koperwerk, meubelen en ook aardewerk. Wie de makers van dat laatste waren is niet bekend. Wel duidelijk is dat zo’n 10 jaar later aardewerk van onder anderen Chris Lannooij en Willem Brouwer in de winkel stond, misschien bij gebrek aan producten van vrouwelijke keramisten.
In de gloriedagen van de coöperatie waren er 60 vrouwen in dienst.
So
De vereniging stimuleerde haar vrouwelijke leden om zich te manifesteren door hun werk in te zenden naar de - in opkomst zijnde - beurzen en nijverheidstentoonstellingen. Er waren zelfs presentaties uitsluitend voor vrouwelijke deelnemers. De meeste aandacht ging steevast uit naar de naaldvakken, maar ook traditioneel boetseerwerk en decoratief schilderwerk kwamen voor. Al dit betrof voornamelijk ambachtelijk werk, industrieel vrouwenwerk was er nauwelijks en al helemaal niet op het gebied van het aardewerk. Maar evengoed werd door dit soort manifestaties aangetoond dat vrouwen een professionele carrière in de kunstnijverheid konden opbouwen.
plateelschilderen en pottenbakken
Wanneer tegen het eind van de negentiende eeuw in navolging van Engelse en Amerikaanse voorbeelden hier de industrie van kunstaardewerk op gang komt, spelen in tegenstelling tot de voorbeeldlanden, hier de vrouwen een marginale rol.
V.A.N.K.
Het ging langzaam en niet eenvoudig, maar vrouwen begonnen wel degelijk een eigen plaats in de professionele wereld van de kunstnijverheid te veroveren. Wanneer in 1904 de Nederlandsche Vereniging voor Ambachts- en Nijverheidskunst, V.A.N.K., wordt opgericht is het volkomen normaal dat vrouwen deel van deze beroepsvereninging gaan uitmaken én deelnemen aan haar presentaties.
Vrouwelijke vormgevers in de aardewerkindustrie
Pagina 3