Voor de kunstmanifestatie 'Panorama 2000' plaatste kunstenaar Marc Ruygrok een ufo op de terrassen van het NS-gebouw 'De Inktpot' in Utrecht. Deze imposante en sombere bakstenen kolos (ontwerp Georg Willem van Heukelom, circa 1920) had in de vroege science fiction-films niet misstaan, de ufo incluis. Ruygrok had het gelijk aan zijn zijde: 'De Inktpot' vráágt om een ufo.
Alleen de vormgeving die hij koos voor zijn vliegende schotel laat te wensen over. Wij zouden voor het ontwerp van Bellefroid hebben gekozen. Met Photoshop is daar snel iets aan gedaan. Zie onderstaande montagefoto.
Vliegende schotels
We weten niet waar Bellefroid zijn inspiratie voor ‘Caprice’ heeft gevonden. Voor zover bekend is er noch in Nederland noch in de ons omringende landen een hierop vooruitlopend model geweest. Kijken we naar de vormen van de schalen en hun deksels dan komen associaties boven met vliegende schotels of andere futuristische objecten.
Fantaseerde men in de jaren dertig ook al over de toekomst ? Jazeker! Misschien niet over een invasie van groene mannetjes, maar wel over hoe het de mens zou vergaan. Net als nu zag een flink deel van de bevolking de toekomst somber in. Ontwikkelingen in de industrie, de wetenschap en de politiek werden met gemengde gevoelens gevolgd. Machines en gebouwen die almaar groter werden en de mens in verhouding aldoor nietiger. Niet voor niets werd ‘de mensheid als slaaf van de machine’ een terugkerend thema in literatuur en kunst. Heel krachtig vinden we het uitgebeeld in ‘Metropolis’, een van de meest opmerkelijke fims uit de late jaren twintig.
De film speelt zich af in de stad van de toekomst, 'Metropolis', vol gigantische gebouwen en bezwermd met vliegtuigjes. Vliegende schotels hadden er niet misstaan, maar daar heeft regisseur Fritz Lang niet aan gedacht. Wel loopt er een mooie maar valse robot rond die het slecht met de lokale arbeiders voor heeft. Haar hoofddeksel met ornamenten vertoont enige overeenkomsten met de dekschaal van ‘Caprice’.
Niet alleen ‘Caprice heeft een futuristisch aanzien. Ook uit theepot ‘Thea’ zie je met een beetje fantasie zomaar een marsmannetje kruipen. De strakke geometrische vormen geven de illusie van vaart, de snelheid van een aansuisende discus.
Consequent is het ontwerp van het “Caprice’-servies niet. Wel beschouwd zijn alleen de dekschalen bijzonder in hun vorm. De rest van het servies is vrij standaard. Alleen de dunne verspringende gele en groene lijntjes over de borden, schalen en sauskom geven nog een beetje de illusie van beweging. De vleugels zien we hier niet terug.
Natuurlijk is het maar helemaal de vraag of Bellefroid deze film ooit heeft gezien en zo ja of hij er voor zijn vormgeving inspiratie in heeft gevonden. Anderzijds is het onwaarschijnlijk dat hij blind is geweest door de stroom van futuristische uitingen. Film heeft veel invloed gehad op kunstenaars uit het interbellum, vooral door de fascinatie om beweging en snelheid uit te drukken. Ze bestudeerden de filmische weergave van wielen, drijfstangen, stoomturbines en allerlei andere stampende, stomende en roterende machinerieën. Iets van beweging wilden ze ook in hun eigen werk vastleggen. De uitwaaierende vleugels van de ‘Caprice’ zouden een geslaagde uiting van dit verlangen kunnen zijn.
film still van de robot Maria uit de film 'Metropolis'
van Fritz Lang.
Zeldzaam
Edmond Bellefroid heeft ‘Caprice’ rond 1931 ontworpen . De oplage waarin het servies is geproduceerd was waarschijnlijk uiterst beperkt. Dat weten we niet uit oude productieoverzichten. Die zijn verloren gegaan. We nemen het aan omdat er vrijwel geen exemplaren van ‘Caprice’ bewaard zijn gebleven.
Wilde het publiek er destijds niet aan ? Was de directie niet van de vormgeving overtuigd ? Of bood het ontwerp technische problemen ? Feit is dat er nooit een koffie- of theeservies voor is gemaakt. Jammer, de verrassende vleugels van de dekschalen hadden ook op kopjes en potjes aansprekend kunnen uitpakken.
'Caprice'
saladekom
Afhankelijk van het succes bij de consument werd een servies in grotere of kleinere oplage geproduceerd. Ook de moeilijkheidsgraad van het productieproces speelde een rol. Je hebt niks aan een mooi ontwerp als je het eindproduct nauwelijks heel uit de oven krijgt. Over de oplages van serviezen is lang niet alles bekend; de archieven zijn voor een belangrijk deel verloren gegaan. Achteraf kunnen we vaak alleen gissen waarom er van het ene servies zovéél en van een ander servies nog maar zo weinig is overgebleven.
De Sphinx: 'Caprice'
Ontwerper: Edmond Bellefroid
Eerste Steenwijker Kunst-Aardewerk Fabriek
Steenwijk 1919 - Huizen (NH) 1934
Ontwerper W.H. van Norden had vanaf 1910 de artistieke leiding gehad over De Distel. De technisch directeur Schröder was blijkbaar op zoek naar iemand met naam en ervaring toen hij hem benaderde om voor Eskaf te komen ontwerpen. In de stijl van zijn werk voor De Distel zette Van Noorden een uitgebreide reeks gebruiksaardewerk op poten. Toch was het niet van Noordens aandeel dat de meeste indruk maakte. Het exclusieve werk van Hildo Krop ging met de eer strijken. Van Norden vertrok in 1921.
In 1927 gaat Eskaf faiiliet. De hele inboedel wordt opgekocht en overgebracht naar Huizen waar een nieuwe fabriek onder de naam Eskaf Huizen de deuren opent. Het exlusieve en duurdere werk van met name Krop laten ze links liggen. Het oude vertrouwde werk van Van Norden blijft in productie totdat ook deze fabriek in 1934 de deuren moet sluiten mede ten gevolge van de verslechterende economische omstandigheden van de crisisjaren.