De eerste Utrechtse Jaarbeurs werd gehouden van 26 februari tot 10 maart 1917. Gewoon in de open lucht als een soort braderie op het Janskerkhof rondom de kerk en in paviljoentjes op het Vredenburg. Beschermvrouwe was H.M. Koningin Wilhelmina. Koningin moeder Emma vereerde het Jaarbeursterrein met een bezoek.
foto uit Utrechts Archief
Nieuwe tijden eischen nieuwe instellingen
Wil Nederland zich in de concurrentiestrijd, welka na den oorlog te wachten is, staande kunnen houden en weerstand kunnen bieden aan de groote gevaren, welke zich voor de Nederlandsche nijverheid en den Nederlandschen handel ongetwijfeld zullen voordoen, dan is het in de eerste plaats nodig dat Nederland wéét wat Nederland – op industriëel en commercieel gebied – kán. […]
Nieuwe tijden eischen nieuwe instellingen. Het heden eischt voor de Nederlandsche industrie en den handel een nationale Jaarbeurs, een beurs, waar alleen Nederlandsche fabrikaten en Nederlandsche producten zullen verschijnen en waar de handeldrijvenden in rechtstreekse aanraking kunnen komen met de Nederlandsche fabrikanten.
Uit de
‘Officieele catalogus van de eerste Nederlandsche Jaarbeurs te Utrecht 26 febr. – 10 maart 1917'. Utrecht [1917]
De opzet was dit archief te doorzoeken om meer te weten te komen van Stichting Gulden Vorm en een idee te krijgen van de positie destijds van het Nederlands serviesgoed tussen het buitenlandse aanbod. Het moge duidelijk zijn: door de waterschade is het onmogelijk om een volledig beeld te vormen. Toch geven de dossierenveloppen nog veel wetenswaardigs prijs. We krijgen inzage in de stichting Gulden Vorm, haar samenstelling, doelstellingen, acties en - meer dramatisch gezegd - haar opkomst en ondergang. Daarnaast vinden we van een aantal jaren informatie over (en afbeeldingen van) serviesgoed dat mooi genoeg werd gevonden om het te bekronen met het 'certificaat Gulden Vorm'. Het zijn vooral de oneven jaren 1963, '65, '67 en '69 waarover veel is te vinden, reden om juist deze jaren in kaart te brengen.
Twee sporen
U bevindt zich op een perron. Hier vandaan vertrekken twee sporen. Het ene spoor brengt u bij de Stichting Gulden Vorm en haar intrigerende geschiedenis. Het tweede spoor leidt u langs een groot aantal binnen- en buitenlandse serviezen die destijds door de stichting zijn bekroond. Goede reis!
Om naar de winnende serviezen te gaan, klik op de pijl rechts
Om te lezen over stichting Gulden Vorm, klik op de pijl links
(aanbevolen route)
'Aristo' in het archief van de Jaarbeurs
Ook de aardewerkindustrie zag het nut van een jaarbeurs in. In groten getale trokken de fabrieken, pottenbakkerijen en ateliers naar Utrecht om hun waar te tonen en contacten en contracten aan te gaan. Een kleine greep uit de participerende firma's: Arnhemsche Fayencefabriek (opgericht 1907) - De Distel, Plateelbakkerij (Opgericht 1895) - Société Céramique Maastricht (opgericht 1863) - Goedewaagen & Zoon, Koninklijke Hollandsche Pijpen- en aardewerkfabriek (oprichtingsdatum onbekend) - Kunstaardewerkfabriek St.Lukas N.V. (opgericht 1909) - Mobach, K. (Opgericht 1895) - Plateelbakkerij ‘Zuid-Holland’, Gouda (opgericht 1898) - ‘Sphinx, De’, v/h Petrus Regout & Co., (Opgericht 1836) - Tichelaar, Gebr., Makkum (opgericht 1590) etc.
Met een geschiedenis die teruggaat tot 1917 is het niet verwonderlijk dat het archief van de Jaarbeurs tientallen meters in beslag neemt. De dossiers met betrekking tot Stichting Gulden Vorm zijn gelukkig afzonderlijk gecatalogiseerd en los op te vragen. Alles zit in grote enveloppen. Een stofwolk verspreidt zich als de eerste vijf op mijn tafel worden neergelegd. Al past dit bij de romantiek van archiefonderzoek, hier is toch iets ernstigs aan de hand. Ergens in het verleden hebben de dossiers waterschade opgelopen. Van de eerste enveloppen zijn er een paar nauwelijks te openen. Wat eruit komt is verkleefd tot een massieve kartonnen plak. Gelukkig zijn niet alle dossiers even fataal door het water aangetast; een belangrijk deel heeft zelfs geen of nauwelijks schade.
Onlangs beklaagde de Nederlandse communicatie-goeroe Paul Mertz zich erover dat bedrijven en organisaties zo onverantwoordelijk omgaan met hun archieven. Ruimte is geld en al snel wordt het verleden van de firma's bij de weg gezet. Soms helpt de overheid een handje door bijvoorbeeld ons toneelmuseum de nek om te draaien.
Gelukkig is het archief van de Jaarbeurs bewaard gebleven en veilig onder gebracht in het Utrechts Archief. In de hoop van alles te kunnen vinden over Stichting Gulden Vorm besloot ik daar voor een paar dagen heen te gaan. Ik liet me wegwijs maken in de ingewikkelde zoeksystemen en met enige welwillende hulp lukte het om binnen een uur de eerste dossiers uit de kelders te krijgen. Daarover straks meer. Eerst iets over de Jaarbeurs.
Het Utrechts Archief
In een oude catalogus van Maastrichts serviesgoed viel mijn oog op de trotse vermelding bekroond met het Certificaat Gulden Vorm. Het zei mij niks. Een uurtje surfen op internet leerde dat het een onderscheiding betrof die van 1963 t/m '72 werd uitgereikt tijdens de jaar- en vakbeurzen in Utrecht. Een Nederlandse prijs die aan serviesgoed werd toegekend, daar wilde ik meer van weten.
Allerlei vragen kwamen boven: Wie bestuurden stichting Gulden Vorm en hoe was hun prijzenpolitiek? Welke serviezen hebben in de loop der jaren het certificaat gekregen? Hoe verhield het Nederlands serviesgoed zich ten op zichte van het buitenlandse? Uiteindelijk hebben we immers de concurrentieslag verloren. Sinds de jaren '70 wordt er in Nederland nauwelijks nog serviesgoed geproduceerd. Was het buitenlandse product in die voor ons fatale jaren zoveel beter dan het onze?
Introductie