Het maken van de matrijzen lijkt nogal op die voor aardewerk. Nadat de ontwerper zijn tekeningen heeft aangeleverd gaat de modelleur aan de slag. Hij voert het model in gips uit. Voor het maken van de modellen voor het Berlageservies kon hij gebruikmaken van een spiksplinternieuwe draaibank die niet alleen ronde vormen kon frezen maar ook regelmatige veelhoeken. Zonder deze machine zou het servies er een stuk onregelmatiger hebben uitgezien. Was het gipsen model naar wens, dan werd er een contramal van gemaakt in gietzand. In deze afdruk werd uiteindelijk de ijzeren matrijs afgegoten.
om verder te lezen
klik op de pijl rechts
Machines nemen het over
Ook bij het persen van glas neemt met de tijd de machine steeds meer werk van de ambachtslieden over.
Hierboven is een 'voetenpers' afgebeeld waarmee de voeten van drinkglazen werden gemaakt. Het hete vloeibare glas werd met de hand ingebracht. Na een druk op een knop perste een hydraulisch systeem het glas in de matrijs. (afbeelding Nationaal Glasmuseum Leerdam)
Inmiddels is ook de hierboven beschreven techniek verouderd. De machines worden nu niet meer bestuurd door mensen maar door de computer.
Niets aan het proces was eenvoudig. Als de matrijs te koud was ging het glas rimpelen, was hij te heet dan hechtte het glas zich eraan vast. Werd er niet voldoende glas gebruikt dan kwam er een onvolledig object tevoorschijn, werd er teveel gebruikt dan werden de wanden te dik. Als je beseft hoe lastig de perstechniek was dan begrijp je wat beter waarom er aan onderdelen van het glasservies zo vaak kleine schoonheidsfoutjes zitten.
servies 'Neerlandia',
A.D. Copier
1939
Om de matrijs te kunnen openen bestaat hij uit twee helften die met een scharnier aan elkaar zitten. Daar de twee helften nooit naadloos op elkaar aansluiten zit er op het versgeperste glas een verdikt lijntje wat de indruk geeft dat het object uit twee tegen elkaar geplakte helften bestaat. In de nabewerking wordt deze lijn zo goed mogelijk weggeslepen.
Boven de matrijs hangt een soort stamper (de kegel) aan een hefboom. Als er genoeg glas in de matrijs zit, haalt de perser de hefboom omlaag en drukt zo met de kegel het glas stevig in de matrijs. Als het glas de hele ruimte heeft opgevuld dan kan de matrijs worden geopend en het glazen object wordt er met een tang voorzichtig uit gehaald. Moest het glas glanzend en helder zijn dan werd het ding nog even bij het vuur van de oven gehouden. Daarna werd hij in koelovens geplaatst die ervoor zorgden dat de temperatuur niet te snel daalde om springen van het glas te voorkomen.
Vakmanschap
Een gietijzeren matrijs wordt door gasvlammen op temperatuur gebracht. Een medewerker (‘keier’) haalt met zijn blaaspijp een klodder gloeiendheet glas uit een oven en houdt deze boven de matrijs. Het glas zakt als stroop van de pijp in de matrijs totdat een andere ambachtsman (de perser) denkt dat het voldoende is en hij de streng week glas met een schaar afknipt. Hiervoor is vakmanschap nodig. Zowel teveel als te weinig glas zorgt is desastreus.
uit: Apseley Pellats, 'Curiosities of Glassmaking';
Londen 1849.
(met dank aan Nationaal Glasmuseum)
Persglas
Wat bijzondere objecten toch met je doen. Ondanks alle goedkope wijnglazen en slakommen hadden wij ons nog nooit afgevraagd hoe persglas wordt gefabriceerd. Totdat wij ons bogen over het beroemde geel glazen ontbijtservies van Hendrik Berlage en Piet Zwart. Meteen wilden wij er alles van weten. Het Nationaal Glasmuseum was
zo behulpzaam om de nodige
documentatie toe te sturen. Ongeveer
alsvolgt ging het persen van glas in
zijn werk. We beginnen simpel met
een video van YouTube:
Persglas