William Morris: ontwerp 'Tulip and Willow'
voor het bedrukken van stoffen (1873)
'Terug naar de eenvoud', voegde William Morris eraan toe. Eenvoud daar moest ieder naar streven, of hij nu in een hut woonde of in een paleis. Eenvoud was in zijn ogen ook de weg naar een nieuwe en betere kunst 'waar we allen zo naar verlangen'.
Morris heeft veel betekend voor de waardering van de grafische kunsten. Hij maakte bijvoorbeeld talloze ontwerpen voor behangsel en stoffen. De aandacht voor het verfijnde lijnenspel dat we in veel Art Nouveau-kunst vinden danken we in aanzet aan hem.
L' Art Nouveau, Maison Bing
Siegfried Bing, een Parijse handelaar in eigentijds serviesgoed, Japanse kunst en glaswerk van Tiffany, opent in 1895 een nieuw galerie. Hierin stelt hij expositieruimte ter beschikking voor vernieuwend werk van jonge kunstenaars. Hij noemt zijn salon toepasselijk
L’Art Nouveau, in het Nederlands: De Nieuwe Kunst.
Deze naam dekt al snel zowel de winkel als de hele
Belgisch-Franse tak van de stroming.
Lees verder:
De Arts and Crafts-beweging maakt al snel de oversteek naar het vaste land. Het eerst bereikt ze België en van daaruit verspreidt ze zich verder over Europa.
De aandacht voor het ambachtelijke en de liefde voor sierlijke lijnen zijn elementen die de Art Nouveau deelt met de Arts & Crafts, maar er zijn ook flinke verschillen. Om te beginnen is de Art Nouveau doof voor Morris oproep tot eenvoud. Heel bewust kiest men hier voor kostbare materialen en uiterste verfijning in de uitvoering. Mooie sieraden en gebruiksvoorwerpen voor de welgestelden bepalen voor een belangrijk deel het beeld.
interieurfoto van
'L'Art Nouveau, Maison Bing'
detail van gebaksbordje
decoratie: H.G.A. Huyvenaar (1913)
foto: Proportio Divina
Japanse invloeden
De Art Nouveau had nog een andere bron van inspiratie, namelijk de Japanse kunst met haar verfijnde afbeeldingen van planten en dieren. In 1854 had Japan haar havens geopend voor buitenlandse schepen en handel (en daarmee de Nederlandse monopolie doorbroken). Grote internationale aandacht voor de Japanse cultuur en producten was het gevolg.
De Arts & Crafts-beweging van onder anderen John Ruskin en
William Morris wilde het oude ambacht in ere herstellen. Ruskin verzette zich tegen de hegemonie van de machine. In kleine werkplaatsen mooie en bruikbare dingen maken die voor iedereen betaalbaar waren, dat was het ideaal. Hij prefereerde het imperfecte handmatige product dat getuigde van het creatieve maakproces, boven het perfecte ding uit de machine. Ruskin keek door een roze bril terug naar de Middeleeuwen en zag daar de ideale verweving van ambacht en maatschappij.
‘Ware kunst is tegelijk mooi en nuttig’ zo formuleerde Ruskin een van de belangrijkste uitgangspunten van de beweging. Met deze uitspraak verhief hij de toegepaste kunst tot kunst.
John Ruskin
(1819 – 1900)
detail van bordje
Sam Schellink 1902
foto: Proportia Divina
Jugendstil en Art Nouveau zijn twee takken van een kunststroming die haar wortels heeft in Groot Brittannië. Om iets meer van deze stroming te begrijpen verplaatsen we ons daarheen ten tijde van de laatste decennia van de negentiende eeuw.
De Britse industrialisatie was in volle gang. Massaproductie was de nieuwe norm en het kon niet hinderen dat deze vooral uit namaak van oude ambachtelijke producten bestond. Het was immers goedkoop. Machinaal kon je misschien goedkope en perfecte producten fabriceren, maar het werk achter de machine was geestdodend en mensonwaardig. Al het oude vakmanschap en de menselijke individualiteit zag men teloor gaan.
Van Arts & Crafts
naar Art Nouveau